تا شهریور 1401 هجری شمسی فرآیند فیلترینگ داشتیم، سرعت و کیفیت اینترنت به اندازه کافی بالا نبود و سرویس های داخلی مدت کوتاهی بود که شکل گرفته بود و کم کم داشت به بلوغ می رسید. اما ناگهان همه چیز تاریک شد. حادثه تلخ مهسا امینی که دقیقا دو سال پیش رخ داد به اتفاقاتی منجر شد که منجر به سرکوب شدید شبکه های اجتماعی شد.
تا سال 1401، ما با اینترنت خود در همان وضعیت رقت انگیز زندگی می کردیم، با کابل هایی که هر از چند گاهی زیر لنگر کشتی یا دندان کوسه گیر می افتادیم. راضی نبودیم اما به فکر ارتباط با سرویس های خارجی هم نبودیم. تا پاییز دو سال اخیر قطع گسترده اینترنت و تشدید فیلترینگ جان ما را گرفت و در آن روزها خبر فعال شدن اینترنت ماهواره ای استارلینک در آسمان ایران پخش شد. از 2 اکتبر، زمانی که ایلان ماسک برای اولین بار از فعال شدن اسکای اینترنت خود خبر داد، طبق توییت او در 6 ژانویه، تنها سه ماه طول کشید تا تعداد سیستم های فعال Starlink در ایران به 100 برسد.
رویاپردازی در عصر فضای مجازی
در آن روزها بسیاری هشدار می‌دادند که روزهای محدودیت به پایان رسیده است و دیگر مفید نیست. استارلینک امروز وارد شده و خدمات دیگری در راه است و شما نمی توانید دیواری در آسمان بسازید. اما دولت گوش نکرد. در عرض سه سال فقط دولت سیزدهم کابل زیرزمینی را کشید و کاهش سرعت اینترنت را ناشی از انفعال دولت قبل دانست. در مورد انحلال، دولت عملاً از مسئولیت خود صرف نظر کرده است. نهادهایی مانند شورای عالی فضای مجازی نیز در فضای مجازی حضور دارند و آرزوی مذاکره با بسترها و شرکت های اقماری بزرگ را دارند. بنابراین اینترنت هرگز به آن چیزی که باید باشد تبدیل نشد.
اکنون امید جدیدی در دل افرادی که می خواستند به اینترنت رایگان دسترسی داشته باشند، وجود دارد. البته این امکان ارزان و آسان نبود; به همین دلیل هرگز به طور جدی در مورد آن بحث نشد.
مقابل امواج بایستید
دولت سیزدهم تلاش زیادی کرد تا مسیر استارلینک به ایران را مسدود کند. وزارت ارتباطات توانست استارلینک را با طرح شکایت در اتحادیه بین المللی مخابرات مجبور به رعایت قوانین منطقه ای کشور کند. عیسی زربور، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در دی ماه 1401 هجری شمسی گفت: «ایران از فعال شدن اینترنت ماهواره ای در کشور استقبال می کند، مشروط بر اینکه قوانین منطقه ای ایران برای شرکت هایی مانند استارلینک نیز ارسال شده باشد ، OneWeb و سایر اپراتورهای فعال در این زمینه.”
ایران در فروردین ماه امسال با کمک گروهی از حقوقدانان از اتحادیه بین المللی مخابرات برای جلوگیری از ورود استارلینک به کشور درخواست کمک کرد، اما بر اساس گزارش مرکز تحقیقات شورا، مقابله با استارلینک به دلیل مشکل است. به پیشرفت از این فناوری
سلفی در تهران با استارلینک
در یکی دو سال گذشته، استفاده از گیرنده های اینترنتی ماهواره ای Starlink موضوعی بوده است که هرازگاهی مطرح شده و هرگز جدی نبوده است. اما با روی کار آمدن دولت چهاردهم بحث بی نتیجه ماندن روش محدودسازی اینترنت داغ شد و ناگهان شبکه های اجتماعی مملو از عکس ها و فیلم های راه اندازی استارلینک در ایران شد. ماه گذشته عکس هایی از پرتاب استارلینک با نمایی از برج میلاد در کنار دریاچه چیتگر و دیگر مناطق شمال، شرق و غرب تهران منتشر شد. همزمان اخباری از تجهیز و اشتراک گذاری اینترنت ماهواره ای تعدادی ساختمان در شهرهای بزرگ می شنوید.
این شواهد نشان داد که با وجود تمام ممنوعیت‌ها و نگرانی‌های مسئولان، ظروف استارلینک به ایران راه یافته و استفاده از آنها به سرعت در حال گسترش است. به گفته منابع آگاه، استان سلیمانیه و مرز جنوبی عراق از مسیرهای اصلی قاچاق گیرنده های اینترنتی از طریق ماهواره به ایران است.
در روزهای اخیر اسکرین شات از نقشه ایران برگرفته از سایت Satellitemap.space نیز دست به دست شده است. این تصویر تعداد نقاط فعال Starlink در ایران را نشان می دهد. البته این سایت به Starlink یا SpaceX وابسته نیست و داده های آن بر اساس خود اظهاری کاربران جمع آوری می شود. بنابراین آمار آن قابل استناد نیست. گزارش های دیگری نیز منتشر شده که ادعا می کند حدود 20000 ایستگاه Starlink فعال در ایران وجود دارد.
بازار خاکستری پر از کلاهبرداران است
اگرچه استفاده از اینترنت ماهواره ای بر اساس قوانین کشور جرم محسوب نمی شود، اما این تجهیزات به صورت غیرقانونی وارد کشور شده و مشمول قوانین مبارزه با قاچاق انسان می باشد. از سوی دیگر دولت نیز در شرایط فعلی علاقه ای به گسترش این ابزار نشان نمی دهد. این مسائل باعث شده است که بازار پایانه های Starlink پر ریسک و نامطمئن باشد. نه تنها قیمت این محصول مشخص نیست، بلکه بسیاری از تامین کنندگان آن نیز رسما کلاهبردار هستند.
گزارش‌هایی به خبرنگار دیجیاتو رسیده است که نشان می‌دهد برخی از مدعیان فروش این پایانه‌ها با استفاده از خلأ قانونی موجود، از خریداران پیش پرداخت می‌گیرند و کالایی را تحویل نمی‌دهند. مواردی بوده که جعبه خالی به خریدار تحویل داده شده است.
این در حالی است که خرید و اشتراک تجهیزات استارلینک قیمت مشخصی در ایران ندارد. خرید تجهیزات دریافت اینترنت ماهواره ای که قیمت رسمی آن بین 500 تا 600 دلار است، در بهترین حالت برای کاربران ایرانی 1300 دلار هزینه دارد و مواردی از فروش این تجهیزات به بیش از 2000 دلار بوده است. از سوی دیگر، از آنجایی که خرید اشتراک برای کاربران ایرانی تعرفه خاصی ندارد، قیمت ماهانه آن بین 50 تا 120 دلار است.
با فروشنده تجهیزات Starlink ملاقات کنید
خبرنگار دیجیاتو برای روشن شدن وضعیت خرید و فروش استارلینک به سراغ یکی از فعالان بازار رفت و با او گفت و گوی آنلاین داشت. این فروشنده حتی موافقت کرد که یک ترمینال استارلینک برای ما تهیه کند. ما دستگاه را دریافت کردیم اما ترجیح دادیم بررسی آن را به زمان دیگری موکول کنیم.
این تامین کننده استارلینک در روزهای اخیر فعالیت خود را در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها گسترش داده و ویدئوهای متعددی در مورد نصب پایانه های دریافت اینترنت ماهواره ای برای مشتریان به اشتراک می گذارد. وی در کانال تلگرامی خود نیز توصیه هایی برای خرید مطمئن این تجهیزات ارائه کرد و گفت که کاربران با رعایت این توصیه ها می توانند خطر کلاهبرداری را کاهش دهند.
وی همچنین در ویدئوهایی که برای دیجیاتو ارسال کرده است، تمامی مراحل ثبت و فعال سازی این دستگاه ها را تشریح کرده است.
اولین سوال ما در مورد قیمت این تجهیزات بود. او توضیح می‌دهد که این دستگاه‌ها را در دبی با قیمت ۵۰۰ دلار خریداری می‌کند، اما با توجه به هزینه‌های مربوط به آنها، از جمله هزینه خودروهای پیکاپ و سایر «هزینه‌های ارسال به تهران!»، هزینه هر پایانه استارلینک برای تحویل در تهران به ۱۲۰۰ دلار می‌رسد. تامین کننده نیز بین 200 دلار شارژ می کند و سود 300 دلاری را برای هر دستگاه محاسبه می کند.
این منبع می افزاید که اشتراک از اندونزی نیز خریداری می شود که هزینه آن در حدود 55 دلار در ماه است. فعال سازی سرویس به صورت رومینگ در آسیا خواهد بود. به این ترتیب می توان از تجهیزات دریافت کننده در هر نقطه از این قاره استفاده کرد.
این تامین کننده نیز از موضوع داغ استارلینک در شبکه های اجتماعی متعجب شده و می گوید تقاضا آنقدر زیاد شده که قادر به تامین کالا نیست!
او همچنین تحلیل خود را دارد: «یک طیف در دولت می‌خواهد فیلتر را حذف کند و طیف دیگر مقاومت می‌کند: «اینترنت ماهواره‌ای نیز راهی برای توجیه رفع فیلتر است.
او تعداد ایستگاه های فعال استارلینک را در ایران از مرز 10000 دستگاه فراتر می برد: «من در این بازار فروشندگان عمده ای داریم که کانال تلگرامی آن ها بیش از 200 هزار دنبال کننده دارد و فکر می کنم آنها هم تبلیغات گسترده ای انجام داده اند دستگاه ها به بخش بزرگی از آن “فالوورها” می رسد.
وی در خصوص آمار فروش این دستگاه ها می گوید: بیشترین فروش ما در حومه شهرهاست که دسترسی کمتری به اینترنت پرسرعت دارند و برخی از هتل ها در شهرهای توریستی جزو مشتریان خوب ما هستند در شهرهایی مانند شیراز و اصفهان نیز در حال رشد هستند.
به گفته وی، مشتریان استارلینک افرادی هستند که کسب و کارشان به اینترنت وابسته است. مردم عاشق ادمین‌های کانال‌های محبوب در شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه یوتیوب، توسعه‌دهندگان و فریلنسرهایی هستند که به دلیل قطعی اینترنت متحمل ضررهای زیادی می‌شوند.
وی همچنین ادعای گرانی اینترنت ماهواره‌ای را رد می‌کند: «در حال حاضر ساخت اینترنت فیبر نوری گاهی اوقات هزینه‌های چند ده میلیونی را به کاربر تحمیل می‌کند و همچنین خرید روتر و مودم نیز باید مورد توجه قرار گیرد با پرداخت ماهیانه بین 4 تا 5 میلیون تومان برای دسترسی به اینترنت فیلتر شده با سرعت چند صد مگابایت، اما Starlink با سرعت بیش از 300 مگابیت بر ثانیه بدون وقفه و فیلتر ماهیانه 3 میلیون تومان (حدود 50 دلار) قیمت دارد.
وحید فرید: من در ماجرا شک دارم
وحید فرید، کارشناس امنیت اینترنت و شبکه، از گرمای ناگهانی مشکل اینترنت ماهواره ای احساس خوبی ندارد.
او به دیجیاتو می گوید:
من نظر مثبتی در مورد آن ندارم و نمی دانم این همه هیاهو در مورد چیست؟ آیا استارلینک به تازگی وارد ایران شده است؟ آب گل آلود.»
وحید فرید، کارشناس امنیت اینترنت و شبکه
به گفته فرید، ممکن است انگیزه های اقتصادی در پس ظهور ناگهانی Starlink در مقیاس بزرگ وجود داشته باشد.
این فعال اینترنتی درباره ایمنی استفاده از این تجهیزات نیز می‌گوید: یافتن کاربرانی که از استارلینک استفاده می‌کنند کار ساده‌ای نیست و باید از طریق گزارش‌های محلی یا اطلاعات ارائه شده توسط خود فروشندگان انجام شود.
وی در این زمینه توضیح می‌دهد: یکی از روش‌های شناسایی استفاده از آدرس IP کاربر در سرویس‌های ایرانی است، اما بسیاری از سرویس‌ها به دلیل تحریم‌ها، ترافیک ایران را مسدود می‌کنند و این امر شناسایی کاربران را دشوار می‌کند.
او Starlink را راه حل خوبی برای دسترسی طولانی مدت به اینترنت می داند، اما معتقد است که در کوتاه مدت راه حل نهایی نیست.
وحید فرید می‌گوید: آینده اینترنت در ایران به سیاست‌های دولت و تعاملات بین‌المللی بستگی دارد، اما با توجه به روندهای جهانی و پیشرفت‌های فناوری، معتقدم دسترسی به اینترنت آزادتر خواهد شد.
شرط بندی روی اسب مرده
بررسی ها نشان می دهد که سیاست های گسترده فیلترینگ و محدودیت اینترنت دولت به جای دستیابی به اهداف خود، به گسترش استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران دامن زده است. این پدیده نشان می دهد که تلاش های دولت برای کنترل فضای مجازی نه تنها بی نتیجه بوده است، بلکه علاوه بر ایجاد نارضایتی شدید مردم، گسترش فیلترشکن ها و تضعیف امنیت، جامعه ای پر رونق و خارج از عرف را به وجود آورده است. بازار خاکستری را کنترل کنید.
مردم ایران به دلیل محدودیت های شدید دسترسی به اطلاعات و خدمات آنلاین، به اینترنت پرسرعت و رایگان نیاز دارند و به دنبال راه حل های جایگزین هستند. روش های کنترل سنتی ناکارآمدی خود را در همه ابعاد نشان داده اند و نمونه اخیر این ناکارآمدی دوباره در حادثه Starlink خود را نشان داد.
از سوی دیگر سیاست دولت در کنترل فضای مجازی عملاً به نتیجه معکوس منجر شده است و مانند هر بازار خاکستری دیگری، به تدریج تمامی اهرم های کنترل از دست دولت خارج می شود و با گسترش تقلب، مردم متضرر می شوند. بیشتر و بیشتر
حتی محاسبه پیامدهای منفی سیاست انحلال برای ما دشوار است. باید دید آیا تصمیمی برای تغییر این سیاست ها وجود دارد یا اینکه دولتمردان و نهادهای مسئول انحلال همچنان بر شرط بستن اسب مرده تاکید می کنند.
لازم به ذکر است که نهادهایی مانند شورای عالی فضای مجازی و نیروی انتظامی نسبت به موجی که در روزهای اخیر در حوزه استارلینک به وجود آمد واکنشی نشان ندادند.
