همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات لغو تحریم ها در دسامبر سال گذشته، پیام هایی از سوی واشنگتن برای مذاکره مستقیم با تهران آغاز شد. ایران اما به دلیل سوء نیت آمریکا این پیام ها را جدی نگرفته و به همین دلیل در ماه های اخیر مذاکراتی برای لغو تحریم ها با حضور فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه و چین انجام شده است. مواضع جمهوری اسلامی از طریق نماینده اتحادیه اروپا یا سایر احزاب ترویکا به آمریکا منتقل شد و نظرات آنها به همین ترتیب به ایران منتقل شد.
شمس مهر، وزیر امور خارجه نیز درباره مذاکرات رفع تحریم ها گفت: پیام های زیادی با طرف آمریکایی رد و بدل کرده ایم. ما راه درازی را پیموده‌ایم و اکنون در مرحله‌ای هستیم که چند موضوع مهم روی میز است. توافق در دسترس است و طرف آمریکایی بارها به ما گفته است که اراده لازم برای دستیابی به توافق را دارد.
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ای بی اس نیوز، تبادل پیام؛ این ترکیبی آشنا در روابط ایران و آمریکا در چهارده دهه گذشته است که تعدادی از دولت ها و کشورها از اروپا و آمریکای جنوبی گرفته تا جمعیت های حاشیه خلیج فارس به عنوان میانجی در این فرآیند تبادل پیام حضور داشتند. این تبادل پیام بین سال های 92 تا 97 در قالب مذاکرات مستقیم و حضوری صورت گرفت و منجر به توافق هسته ای شد. اما این همه ماجرا نبود و دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا، با خروج یکجانبه از این توافق، نشان داد که ایالات متحده آمریکا طرف مذاکره قابل اعتمادی نیست.
ادامه تبادل پیام ایران و آمریکا
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه با تایید پیام های ارسالی ایران و آمریکا از طریق واسطه ها و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، توضیح داد: از سوی طرف اروپایی و برخی واسطه ها از جمله وزرای خارجه کشورهای همسایه. کشورها، تبادل پیام برای رسیدن به نقطه توافق مانند گذشته ادامه دارد.
اتحادیه اروپا به ویژه سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس به عنوان سه کشور حاضر در برجام، از زمان امضای این توافق در سال 2015 تا لحظه خروج ترامپ در سال 2018، هر چند صحبت کرده اند که به این توافق پایبند باشند. سند، اما در عمل و به خصوص از بعد اقتصادی کار خاصی انجام ندادند. این رویه پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق هسته ای با ایران تشدید شد و منجر به انفعال کامل شد. با شروع کاهش تعهدات هسته‌ای ایران در برجام و به دلیل نقض این توافق از سوی طرف‌های غربی، اروپا و سه کشور عضو برجام در این قاره برای یافتن راه‌حل به مشکل خورده‌اند، به‌ویژه که ایران با این توافق موافقت نکرده است. مذاکرات مستقیم با آمریکا که از برجام خارج شد و آنها مجبور شدند نقش واسطه بین تهران و واشنگتن را بیشتر دنبال کنند. آخرین دور مذاکرات برجام بر اساس متن پیشنهادی بورل آغاز شد. متنی که توسط جمهوری اسلامی ایران بررسی و به طرف آمریکایی بازگردانده شده است و همچنان در دفتر ایران وزارت خارجه آمریکا در دست بررسی است و نیازمند تصمیم قاطع دولت «جو بایدن» است. سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا، به ویژه در ماه های اخیر در تبادل پیام های دیپلماتیک متعدد بین دو کشور نقش داشته است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در گفت و گوی اختصاصی با ای بی اس نیوز، ضمن تشریح تلاش وزرای خارجه برخی کشورها برای انتقال پیام ایران و آمریکا، درباره جزئیات گفت: فواد حسین وزیر امور خارجه عراق حامل پیام آمریکا بود. همچنین جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا، اخیراً متنی را به همه طرف‌ها به‌ویژه ایران و آمریکا پیشنهاد کرده است.
حسین امیرعبداللهیان 19 مهرماه در تماس تلفنی با «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر گفت: با استفاده از فرصت حضور در نیویورک، چشم اندازهای مذاکرات را از طریق میانجی گری پیام های بیشتری بین آمریکا و ایران رد و بدل شده است.
این تبادل پیام از طریق کشورهای واسطه با پایان آخرین دور مذاکرات افزایش یافته و در هفته های اخیر مقامات وزارت امور خارجه به تعداد پیام های ارسالی ایالات متحده در ایران اشاره کرده اند. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه روز 12 مهرماه امسال در سفر به نیویورک پیام هایی را بیان کرد که حاوی تاکید آمریکا بر تمایل و حسن نیت طرف آمریکایی برای دستیابی به توافق بود.
پنجاه سال روابط سیاسی مسالمت آمیز و هماهنگ مسقط را به یک همسایه و شریک قابل اعتماد برای تهران تبدیل کرده است که می توانیم در تحولات تاریخی روی او حساب کنیم. فقدان نفوذ غرب در برابر ایران و منافع مشترک با همسایه غربی از یک سو و درک مطالبات منطقه از سوی دیگر از متغیرهای موثر در ایجاد این اعتماد است. نام عمان در ادبیات سیاسی ایران با مفهوم میانجی آمیخته شده و نوعی نگاه مثبت به این کشور در بین ایرانیان وجود دارد. به دلیل همین دیدگاه است که برخی تحلیلگران سفر رئیس جمهور به مسقط را در ارتباط با مذاکرات هسته ای و احیای برجام ارزیابی کرده اند. این اعتماد سیاسی بین دو کشور که به گفته آیت الله رئیسی وارد مرحله جدیدی شده است، قابلیت بهبود دارد و می تواند سوءتفاهمات منطقه ای و فرامنطقه ای را برطرف کند. نباید فراموش کرد که تجارت غیرنفتی ایران با عمان در سال 1400 چهار میلیون و 190 هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و 335 میلیون و 500 هزار دلار بوده که قابل بهبود است.
جمهوری اسلامی در تمامی پیام های رد و بدل شده بین ایران و آمریکا با وساطت کشورهای مذکور سعی کرده مواضع اصولی و منطقی خود را به صورت شفاف به کاخ سفید منتقل کند. مواضعی که لغو تحریم ها، تضمین عملی توافق و بسته شدن پرونده هسته ای ایران مهمترین محورهای آن است. بر اساس آنچه امیرعبداللهیان درباره روند تبادل پیام ها اعلام کرد، به نظر می رسد میانجی ها در انتقال این مواضع موفق بوده اند و به گفته وزیر امور خارجه، ایران و آمریکا به درک مشترکی از مفاهیم و الزامات نزدیک شده اند.
امیر عبداللهیان شب گذشته گفت: تا زمانی که طرف آمریکایی با واقع بینانه همان مسیری را که در روزهای اخیر رد و بدل شده است دنبال کند و تفاهم نسبتاً مشترکی در این زمینه ایجاد شود، توافق بین ایران و سایر بخش ها دیگر در دسترس نخواهد بود. .
واسطه هایی که می شناسیم
همسایگان ایران به ویژه قطر، عمان و عراق به دلیل روابط خوبشان با ایران و اعتماد تهران در دوحه، مسقط و بغداد همواره واسطه های مورد اعتماد ایران و آمریکا بوده اند. قطر پس از تجربه تنش با عربستان سعودی در منطقه، نیاز به بازسازی نقش و وجهه خود داشت که توانست در تماس نزدیک با جمهوری اسلامی آن را ایجاد و به انجام برساند. در چنین شرایطی، ایران به شریک استراتژیک قطر تبدیل شده است و لغو تحریم ها علیه جمهوری اسلامی یکی از اولویت های سیاست خارجی این کشور است. حجم تجارت خارجی ایران و قطر در سال گذشته 117 میلیون دلار بود که در سفر آیت الله رئیسی به دوحه در اسفند ماه 1400 این میزان به یک میلیارد دلار افزایش یافت که در سایه لغو تحریم ها قابل افزایش است.
پس از صدام حسین، عراق به یکی از مهمترین متحدان ایران در منطقه تبدیل شده است و تهران تمام تلاش خود را برای حمایت از همسایه غربی خود در برابر آسیب های تهاجم خارجی، تروریسم و اقتصاد در حال مبارزه انجام داده است. اکنون تحریم های غیرقانونی علیه ایران تجارت بین بغداد و تهران را با مشکل مواجه کرده است. از سوی دیگر، تلاش عراق برای ایفای نقش بیشتر در منطقه و ارائه تصویری موثرتر از خود، متغیر دیگری است که در معادلات میانجیگری دولت عراق نباید نادیده گرفته شود.
به گفته مقامات وزارت امور خارجه و اخبار منتشر شده از وین و نیویورک، تاکنون «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دولت‌های سوئیس، قطر، عمان و عراق واسطه بوده‌اند. در تبادل پیام بین تهران و واشنگتن، هر کدام در زمانی معین این نقش و مسئولیت را بر عهده گرفته اند.
