کارکرد مرکز مبادلات چیست؟

با پیدایش مفهوم رایج پول، مدیریت آن بدون خدمات بانکی امکان پذیر نبود. اولین بانک ها بانک های مرکزی بودند که دولت ها از آنها برای مدیریت اقتصاد استفاده می کردند. بانک های مرکزی در رأس سلسله مراتب اقتصادی تعریف می شوند و مدیریت و نظارت بر کل اقتصاد را انجام می دهند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از این قوانین مستثنی نیست. ادغام مقررات، نظارت و اجرا در بانک مرکزی می تواند متناقض باشد. از این رو این بانک تصمیم به ایجاد مرکز مبادلات ارز و طلای ایران گرفت تا با تفکیک و رفع تعارض، بخش اجرایی بازار ارز و طلا را متمرکز، شفاف و منعطف کند. از سوی دیگر، علاوه بر تعاریف کارکردی و اقتصادی برای تأسیس و راه اندازی مؤسسات مالی و پولی، این گروه باید بر پایه های حقوقی محکمی بنا شود. به همین دلیل گفتگویی بامحمدطاها خراطها، مدیر حقوقی مرکز مبادلات ایرانباید ابعاد کارکردی و حقوقی پول ایران و مرکز مبادلات طلا را درک می کردیم.

بر این اساس وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نهادی است که بر خدمات مالی و بانکی در ایران نظارت دارد و در 27 مرداد 1339 هجری شمسی تاسیس و کار خود را آغاز کرد. این بانک بر اساس قانون، سازماندهی و اجرای سیاست های اعتباری و پولی را بر اساس سیاست های کلی اقتصادی کشور بر عهده دارد.

با گذشت حدود 62 سال از تأسیس بانک مرکزی، چرا مرکز مبادلات ارز و طلای ایران را تأسیس کرد؟

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که بر اساس قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 30 خرداد 1402 و سایر قوانین پولی و بانکی از جمله قانون تنظیم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت و فعالیت می کند. جمهوری اسلامی ایران بازار غیرقابل تنظیم پول مصوب 31 آذر 1382 با اصلاحات و الحاقات بعدی وظیفه تنظیم نظام پولی و اعتباری کشور را بر عهده دارد که عموماً دارای دو وظیفه اداری و اجرایی برای اجرای قانون است. مرجع حاکمیتی و نظارتی بانک مرکزی شورای پول و اعتبار است که پس از اجرای قانون جدید بانک مرکزی به شورای عالی بانک مرکزی تغییر نام یافت. اما در بعد اجرایی، بانک مرکزی متولی امور اجرایی بود و یا در طول فعالیت خود نهادها و ساختارهای مختلفی را برای انجام وظایف خود ایجاد کرد تا بتواند حاکمیت خود را از عملکرد اجرایی خود جدا کرده و وظایف نظارتی خود را انجام دهد. و وظایف نظارتی

وی همچنین افزود: بله همینطور است. قبل از تأسیس مرکز مبادلات ایران، بانک مرکزی شرکت های دیگری را برای تفکیک وضعیت اجرایی و حاکمیتی تأسیس کرد. شاپرک، ملی انفورماتیک و حتی بازار یکپارچه معاملات ارزی ایران نمونه بارز این اقدام شبکه پرداخت کشور است که در قالب شاپرک مدیریت می شود و با ایجاد شبکه پرداخت، بانک مرکزی نقش حاکمیتی خود را جدا کرده است. از نقش حاکمیتی آن نقش اجرایی آن اجرای ساماندهی شبکه پرداخت در کشور از طریق شاپرک است.

با توجه به این سوال که آیا لازم بود حوزه اجرایی ارز و طلا از حوزه حاکمیتی جدا شود؟

آره؛ حوزه ارزی و خدمات ارزی مرتبط با آن با پیچیدگی های اقتصادی، فنی، تجاری و اداری فراوانی مواجه است که بر این پیچیدگی ها تحریم های متعدد، سخت و یکجانبه برخی کشورها علیه ایران افزوده شده است. همچنین شبکه منسجم و یکپارچه ای مشابه شبکه پرداخت ریالی کشور برای مدیریت نظام ارزی و تامین ارز مورد نیاز مردم هنوز ایجاد نشده است و بانک مرکزی وظیفه تنظیم و اجرای سیاست ها را بر عهده دارد. همزمان در این زمینه

این مقام مسئول افزود: در حال حاضر بر اساس قانون جدید بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ایجاد بازارهای ارز از جمله وظایف و اختیارات بانک مرکزی و شورای عالی بانک مرکزی مشخص شده است. بر این اساس، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران پس از کسب مجوز از شورای مالی و اعتبار، مرکز مبادلات ارزی و طلای ایران را تأسیس کرد تا از این پس با گسترش این مرکز، خدمات ارزی و ارائه خدمات ارزی انجام شود. ارز مورد نیاز افراد در یک پلتفرم مرکزی و شفاف با نظارت مستقیم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انجام می شود.

مرکز مبادلات ارز و طلای ایران بورس نیست

به گفته شما، یک بستر متمرکز و شفاف؛ این عبارات بازار سهام را به ذهن متبادر می کند. حتی برخی کارشناسان شباهت هایی بین مرکز مبادلات طلا و ارز ایران و بورس دارند. در مورد این چی فکر می کنی؟

برخلاف برخی موارد مطرح شده، مرکز مبادلات ارز و طلا در ایران صرافی نیست، بلکه عملکردی مشابه شبکه پرداخت ریالی در داخل کشور دارد و اساسا رویه هایی مشابه بازار سرمایه در این مرکز بی ارتباط است. وظیفه این مرکز ایجاد بستری رسمی و قانونی برای مبادلات ارزی در داخل کشور است تا از طریق ایجاد بازارها و ابزارهای مختلف، ارز در بستری مطمئن و مطمئن در اختیار مردم قرار گیرد و تقاضای برحق مردم. از این راه ها می توان به این موارد پاسخ داد و نیاز به ارجاع از بازار غیررسمی برطرف می شود.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که در پایان سال 1402 علاوه بر بازار ارز، بازار طلا در مرکز مبادلات ایران نیز فعال شد و تاکنون بیش از 4.6 تن شمش طلا و حدود 150 هزار قطعه سکه معامله شده است. در این مرکز، استقبال بی نظیری از آن را نشان می دهد. بازار طلا یکی از حوزه هایی است که با بورس همپوشانی دارد. شما در مورد آن چه فکر میکنید؟ وی بیان کرد: بر اساس قانون پولی و بانکی کشور مصوب 27 تیر 1351 با اصلاحات و الحاقات بعدی، قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) مصوب 17 شهریور 1341 با اصلاحات و الحاقات بعدی و قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در 30 خرداد 1402 موافقت کرد که نظارت بر معاملات، ورود و خروج طلا و فلزات گرانبها به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران محول شود.

وی افزود: به همین دلیل از دیگر وظایف مرکز مبادلات ایران، اجرای مقررات بانک مرکزی در زمینه معاملات طلا و فلزات گرانبها است. در این زمینه می‌توان به ایجاد بستر استاندارد برای معاملات شمش طلا در مرکز مبادلات ارزی و طلای ایران اشاره کرد. در این سازوکار، صادرکنندگان می توانند برای انجام تعهدات ارزی، به جای تحویل ارز بر اساس مقررات ارزی بانک مرکزی، عرضه شمش طلا را انتخاب کنند. سپس شمش طلای استاندارد در بستری شفاف و رقابتی به خریدارانی که تولیدکنندگان و تاجران عمده فروشی طلا هستند به متقاضیان فروخته می شود. در این سازوکار علاوه بر ایفای تعهدات ارزی صادرکنندگان، شمش طلای استاندارد مورد نیاز صنعت کشور نیز تامین می شود. در جدیدترین اقدامات بانک مرکزی در حوزه مدیریت بازار طلا، انواع سکه طلای ضرب شده توسط بانک مرکزی در مرکز مبادلات ارزی و طلای ایران در معرض دید عموم قرار گرفت.

فعالیت مرکز مبادلات ایران با بورس تفاوت اساسی دارد

در پایان در پاسخ به این سوال که آیا در قانون بازار اوراق بهادار عملکرد مرکز مبادلات ارز و طلای ایران با موسسات مالی متفاوت است؟ در مورد منشأ این تمایز چه می دانید؟

عملکرد و جایگاه مبادلات ارز و طلا در ایران با مؤسسات مالی مقرر در قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 10 آذر 1383 با اصلاحات و الحاقات بعدی متفاوت است. بدین ترتیب موسسات مالی مقرر در قانون بازار اوراق بهادار در حوزه بازار سرمایه فعالیت می کنند و ذینفعان آن سهامداران حقیقی و حقوقی هستند و در راستای کسب سود و تامین سرمایه در این بازار فعالیت می کنند. این در حالی است که مرکز مبادلات ارز و طلا در ایران یک موسسه پولی و بانکی است که در قانون تنظیم بازار سرمایه غیرقابل تنظیم تعریف شده و نهادی جدا از بازار سرمایه محسوب می شود.

وی افزود: فعالیت مرکز مبادلات ایران با بورس تفاوت اساسی دارد و بر حوزه ارزها و ابزارهای ارزی متمرکز است که خارج از صلاحیت بازار سرمایه و در حیطه اختیارات بانک مرکزی است. ذینفعان مرکز مبادلات عمدتاً اشخاص حقیقی و حقوقی هستند که متأثر از اجرای سیاست‌های بانک مرکزی هستند. بنابراین مرکز مبادلات ارز و طلای ایران با نهادهای مقرر در قانون بازار اوراق بهادار تفاوت دارد و مقایسه این مرکز با آنها صحیح نیست. همانطور که نمی توان شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه پول را به دلیل تسویه وجوه به ریال، مؤسسه پولی و بانکی تلقی کرد و اقدامات آن شرکت را وابسته به بانک مرکزی نمی توان تلقی کرد، طلا و پول ایران را نیز نمی توان تلقی کرد. مرکز بورس یک موسسه مالی وابسته به کمیسیون بورس و اوراق بهادار است.

این مقام مسئول گفت: در نهایت تنظیم نظام ارزی کشور و ایجاد بازارهای تنظیم شده یا آزاد ارز بر اساس قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز از جمله وظایف حاکمیتی است. اجرای این مواد قانونی مستلزم تمهیدات و ساختارهایی است که بتواند عملاً عرضه ارز و مدیریت آن بازار را تسهیل و تسریع کند.

خبرنگار: کیمیا گولیبور