تغییر روند تجارت ایران و ترکیه / چه کالاهایی بین دو کشور مبادله می شود؟

به گزارش ای بی اس نیوز، معاون بررسی های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در گزارشی با عنوان «بررسی وضعیت تجارت با ترکیه» با بررسی وضعیت تجارت ترکیه با جهان به تحلیل وضعیت مبادلات تجاری ترکیه با جهان پرداخت. روابط تجاری کشور با ایران و در نهایت به وضعیت صادرات ایران به ترکیه در هفت حوزه کلیدی تجاری در سال های اخیر پرداخت.

بر اساس این گزارش، به طور کلی تجارت ترکیه در سال 2022 بالغ بر 618 میلیارد دلار بوده که 41 درصد (معادل 254 میلیارد دلار) صادرات و مابقی معادل 364 میلیارد دلار واردات بوده است. با وجود اینکه تراز تجاری ترکیه در دهه گذشته همیشه منفی بوده است، با وجود بحران کووید-19، این کشور توانسته سطح صادرات خود را حفظ کند و سپس با سرعت بیشتری آن را افزایش دهد، که این موضوع در دو دهه گذشته صادق است و ترکیه چنین نکرده است. همواره تحت تاثیر بحران های اقتصادی بوده است.

آلمان و آمریکا شرکای اصلی تجاری ترکیه در صادرات و واردات هستند. ارزش تجارت ترکیه با این دو کشور در سال 2022 بالغ بر 77 میلیارد دلار یا 12.5 درصد از ارزش کل تجارت این کشور خواهد بود.

جایگاه ایران در بازار ترکیه

اما در مورد جایگاه ایران ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که در دهه گذشته بین سال های 2013 تا 2022 با وجود اینکه ترکیه سومین شریک تجاری ایران است، ایران نتوانسته جایگاه خود را در بازار محصولات ترکیه حفظ کند. ; به طوری که در سال 2013 به رتبه هفتم در بین منابع وارداتی ترکیه و در سال 2022 به رتبه 23 رسید. سهم ایران در بازار ترکیه نیز از 4 درصد ارزش کل واردات این کشور در سال 2013 به حدود 0.9 درصد در سال 2022 کاهش یافت و یکی از دلایل آن این کاهش ممکن است جایگزینی روسیه برای ایران در واردات نفت و گاز و همچنین کشف منابع جدید گاز شرکت های گاز در ترکیه باشد.

این در حالی است که ترکیه در سال های اخیر به عنوان یکی از شرکای مهم تجاری ایران مطرح بوده است، به گونه ای که طبق آمار منتشر شده از سوی گمرک ایران، این کشور همواره جزو پنج کشور برتر تجاری واردات از ایران بوده است. به مدت 10 سال و از سال 1394 توانسته جایگاه خود را در 5 مقصد برتر صادراتی ایران تثبیت کند. پس از آن از سال 1398 تا 5 ماهه اول سال 1402 همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات متحده عربی بود.

بر اساس بررسی های اتاق بازرگانی تهران، دلایل مختلفی باعث کاهش مبادلات تجاری ایران با ترکیه شده است که از جمله آنها می توان به پیدایش بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین تغییر نیاز بازار ترکیه اشاره کرد. که در واقع تولید صادراتی مناسب برای بازار ترکیه شکل نگرفته است. یکی دیگر از دلایل کاهش مبادلات تجاری ایران با ترکیه در سال های اخیر را می توان جایگزینی روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور دانست که با جنگ روسیه و اوکراین تشدید شد. زیرا در حال حاضر روسیه گاز خود را با قیمت کمتری به ترکیه می رساند و امتیازات ویژه ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است. شکست توافق تجارت ترجیحی ایران و ترکیه و همچنین بحران‌های جهانی در سال‌های اخیر مانند همه‌گیری کووید-۱۹ را می‌توان از دیگر دلایل مشکلات تجاری ایران با این کشور عنوان کرد.

چه کالاهایی بین ایران و ترکیه مبادله می شود؟

به طور کلی، بر اساس آمار گمرک ترکیه، کل تجارت ایران و ترکیه در سال 2022 حدود 5.4 میلیارد دلار است که حدود 3 میلیارد دلار آن مربوط به صادرات و 2.4 میلیارد دلار به واردات است. طی 12 سال منتهی به سال 2022، تراز تجاری دو کشور به استثنای سال های 2016 و 2020 برای ایران مطلوب بوده است.

صادرات ایران به ترکیه عمدتاً از مواد خام تشکیل شده است، بنابراین بر اساس آمار گمرک ایران از سال 1401، «گاز طبیعی مایع» مهمترین محصول صادراتی ایران به ترکیه است و حدود 41 درصد از ارزش کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. صادرات به ترکیه بدون نفت خام «آلومینیوم» و «سایر اوره‌ها، حتی اگر محلول در آب» پس از گاز طبیعی، حدود 17 درصد از ارزش صادرات ایران بدون نفت خام را در سال 1401 تشکیل می‌دادند. به طور کلی، بررسی صادرات ایران به ترکیه در سال 1401 نشان می‌دهد که صادرات به ترکیه این کشور تنوع چندانی ندارد و 10 محصول برتر صادراتی ایران به این کشور تقریباً 79 درصد ارزش کل کالاهای صادراتی آن را تشکیل می دهد.

نکته قابل توجه در گروه کالاهای صادراتی ایران به ترکیه، سهم تقریباً 2.3 درصدی صادرات «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها» به ترکیه است. این اتفاق در حالی رخ داد که سهم ایران از بازار ترکیه در این گروه کالایی از 88 درصد در سال 2011 به این رقم در سال 2022 کاهش یافت که نشان از از دست دادن بازار ترکیه در این گروه کالایی دارد.

همچنین هفت حوزه مهم تجاری در این گزارش (محصولات صنایع غذایی، محصولات معدنی، محصولات صنایع شیمیایی، چرم خام، چرم، پوست نرم و اشیاء ساخته شده از این مواد، مواد نساجی، ماشین آلات و ماشین آلات مکانیک و وسایل نقلیه) در این گزارش در نظر گرفته شده است. در سال‌های 1399، 1400 و 1401، تقریباً 29، 54.5 و 64.5 درصد از ارزش صادرات ایران بدون نفت خام به ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند که در این میان ایران تنها قادر به صادرات «مواد معدنی» و «محصولات شیمیایی و صنایع وابسته» بوده است. برای دستیابی به نتایج بهتر به طوری که این دو بخش بیش از 90 درصد از ارزش هفت حوزه فعالیت مورد مطالعه را در اختیار دارند.

این در حالی است که آمار گمرک ایران از سال 1401 نشان می دهد که مهمترین کالاهای وارداتی ایران از ترکیه 349 هزار تن «روغن آفتابگردان، روغن گلرنگ یا روغن زعفران کاذب، خام» به ارزش 671 میلیون دلار یا حدود 11 درصد ارزش کل کالا بوده است. . ایران بخشی از این کشور است و پس از این محصول، «تراکتورهای جاده ای نیمه تریلر» و «ذرت دامی» به ترتیب با سهمی حدود هشت درصد و چهار درصد عمده ترین کالاهای وارداتی از ترکیه هستند.

انتهای پیام