راهکارهای اجرای موفق الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت

روال عادی ساختار کشور برای اجرای اسناد و برنامه های توسعه، نگاهی از بالا به پایین است، روندی که از قبل از انقلاب ادامه داشته است. در این فرآیند تحت رهبری دولت، مأموریت بلامنازع «دولت دانای کل» مبنای همه نیازسنجی‌ها، اولویت‌بندی، برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت است. این نوع دولت محوری و تمرکز بر برنامه ریزی توسعه، حرکتی است با پاهای خسته و فرسوده که نمی تواند پیشرفت کند و با موفقیت به مقصد برسد. علاوه بر این پا، پای دیگری نیز مورد نیاز است که بتواند حرکت متعادل و راحت را به مقصد برساند و تلاشی موفق انجام دهد. متأسفانه جمعیت و جامعه تا کنون در هیچ یک از برنامه های پنج ساله نه قبل و نه بعد از انقلاب، نه در نیازسنجی، نه در تعیین اولویت ها و نه در برنامه ریزی، به طور جدی درگیر نشده اند. نه در اجرا و نه در پیگیری.
اما سوال مهم این است که چگونه می توان این پا یا قدرت مردم را به نظام برنامه ریزی کشور اضافه کرد؟ برای پاسخ به این سوال باید به رابطه دولت و ملت توجه کرد. در رابطه دولت و ملت، ملت در مورد افراد پراکنده و بی‌سازمان نمی‌تواند در روند امور حکومت مؤثر باشد، زیرا دولت فردی نیست که در برابر یک فرد قرار گیرد. دولت سازمانی قدرتمند و بزرگ و دارای انواع قدرت هاست که یک یا چند فرد پراکنده قدرت مقابله و حتی مذاکره با آن را ندارند. تنها در یک راه است که «مردم» می توانند با «دولت» تعامل مؤثر و معناداری داشته باشند و آن زمان سازماندهی مردم است. بنابراین مردم تنها در صورت سازماندهی می توانند نقش مهمی در اجرای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یا هر برنامه توسعه دیگری داشته باشند. این تشکیلات به دو صورت سیاسی (در قالب احزاب و گروه های سیاسی) یا مدنی (در قالب اتحادیه های صنفی و تشکل های مدنی در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و محلی) قابل انجام است.
برای ساماندهی مردم و آماده سازی آنها برای این دو نوع مشارکت سیاسی و مدنی، باید زمینه سازی و شرایط لازم فراهم شود. یکی از شروط سازماندهی و مشارکت معنادار، بازکردن فضای جامعه و تشویق مردم به مشارکت سیاسی و اجتماعی است. جامعه ایران باید از حالت توده های غیرمتشکل به جامعه مدنی متشکل حرکت کند تا بتواند در اجرای الگو مشارکت جدی داشته باشد. برای گذر جامعه از وضعیت توده ای کنونی به وضعیت مدنی متشکل باید پایه ها را پی ریزی کرد. سوال مهمی که مطرح می شود این است که چه باید کرد؟ چگونه می توان زمینه بسیج مردمی برای اجرای الگو را فراهم کرد؟
به نظر می رسد مشکل اصلی جامعه ایران «فرهنگ سیاسی» حاکم بر دولتمردان و سیاستمداران آن باشد. در حالی که مردم ایران مشارکتی هستند و خواهان مشارکت سیاسی و اجتماعی هستند، نخبگان سیاسی حاکم به آنها اعتماد ندارند و آنها را از سازماندهی و مشارکت معنادار منع می کنند. به عبارت دیگر، در فرهنگ سیاسی دولتمردان ما، مردم ایران از رشد سیاسی اجتماعی لازم برای اعتماد به آنها برخوردار نیستند. بنابراین فرهنگ سیاسی دولتمردان باید تغییر کند. البته تغییر فرهنگ سیاسی نخبگان حاکم یا چرخش دولتمردان در ساختار کنونی نظام سیاسی کار ساده ای نیست و زمان بر است، به ویژه اینکه نظام چرخش نخبگان کشور ناکارآمد و معیوب است و مانع از چرخش نخبگان بر اساس آن شده است. شایسته سالاری اصلاحات اساسی دارد.
علاوه بر این، ایجاد فضای ناامن مناسب برای بسیج مردمی در سازمان های مدنی ضروری است. بنابراین سازمان های مردمی باید اجازه مشارکت در نیازسنجی، اولویت بندی، برنامه ریزی، اجرا و نظارت را داشته باشند. در عین حال نظارت بر عملکرد سازمان های مردم نهاد امری ضروری است که باید با سازوکارهای ناایمن مناسب برای دستیابی به اهداف تعیین شده انجام شود. از سوی دیگر ورود سازمان یافته نخبگان علمی و دانشگاهی از طریق تشکل های دانشگاهی به نظام اولویت بندی، برنامه ریزی و نظارت بر اجرای اسناد و پاسخگویی به مسئولان اجرایی امری حیاتی است.
یکی دیگر از نیازهای اساسی، ایجاد یک نهاد ارزیابی علمی مستقل و معتبر است که نظارت و بازنگری کامل بر روند برنامه های توسعه و مستقل از دولت مجری برای نمایه سازی، ارزیابی دستیابی به اهداف، نظارت بر موفقیت برنامه ها و انحراف داشته باشد. از مسیر دستیابی به اهداف، به منظور نظارت مستمر بر روند برنامه ریزی و اجرای برنامه ها و ارائه توصیه های لازم و به موقع، منجر به موفقیت آمیزتر برنامه های اجرای اسناد می شود.

محمدحسین پناهی در یادداشتی با عنوان «راهبردهای اجرای موفقیت آمیز الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی» نوشت: سازماندهی شده اند.