حمایت پنهان مالیاتی است که از مردم گرفته می شود

08:03 – 16 ژانویه 1403

«حمایت پنهان» موضوع اولین قسمت از برنامه این هفته بود. این برنامه که در قالب مناظره حسین صمصامی و هادی قوامی برگزار شد، شامگاه شنبه به صورت زنده از شبکه دو سیما پخش شد.

هادی قوامی اقتصاددان و عضو شورای اسلامی به تشریح واژه حمایت پنهان پرداخت و گفت: بر اساس برنامه پنجم از قابلیت اجرای حمایت های هدفمند برای افزایش تولید، اشتغال، بهره وری و ارتقای شاخص های عدالت اجتماعی استفاده می شود. این موارد در قانون اساسی و اسناد اولیه تصویب شده است. در سال 2009، قانونی با همین دیدگاه به تصویب رسید که این هدف قرار دادن گروه‌های هدف را هدف قرار می‌دهد تا به کاهش بودجه عمومی دولت و اصلاح توزیع نابرابر حمایت‌ها کمک کند.

وی افزود: مشکلات سیستم پرداخت حمایتی فعلی بیشتر بر اساس بحث توزیع ناعادلانه حمایت ها است. افزایش بی رویه مصرف و فشار بر منابع عمومی یکی دیگر از مشکلات ماست. شفاف نبودن یارانه های پرداختی، قاچاق کالا و ارز، افزایش آسیب های زیست محیطی ناشی از الگوی غلط مصرف، ناکارآمدی سیستم توزیع و ارزیابی پایین ثروت ملی از دیگر مشکلاتی است که در شرایط فعلی نظام یارانه با آن مواجه هستیم.

وی افزود: در ادبیات اقتصادی با اصطلاح یارانه پنهان نیز مواجه هستیم. طبق برآوردها 127 میلیارد دلار حمایت پنهان در اقتصاد ایران داریم. مدیریت نرخ متغیر یکی از وظایف مجلس و دولت است. باید تلاش کنیم ارزش ریال را تقویت کنیم. جلوگیری از اتلاف انرژی منجر به رشد اقتصادی می شود. اکنون در حوزه پتروشیمی از تجهیزات و امکانات قدیمی استفاده می کنیم که این امر باعث افزایش شاخص مصرف انرژی می شود. یازده درصد انرژی بدون اینکه به دست مصرف کننده برسد هدر می رود.

قوامی با اشاره به رشد اقتصادی دولت ها گفت: بهره وری از دیگر نکاتی است که باعث رشد اقتصادی می شود اما این عنصر در اقتصاد ایران صفر است. بخش بزرگی از حمایت های پنهان ناشی از ناکارآمدی و ناتوانی دولت در بهبود شاخص های انرژی است. ناتوانی دولت باعث شده که نتوانیم از این ثروتی که خداوند به ما داده استفاده کنیم. مسائلی مانند بهره وری و کاهش شدت انرژی را به مجلس و دولت واگذار کردیم. بانک مرکزی مسئول ثبات پول ملی است اما هیچ اقدامی نمی کند. از طرفی دولت به دلیل بدهی به بانک مرکزی می رود و پول خلق می کند که باعث افزایش تورم و کاهش تولید می شود.

قوامی به ارائه دیدگاه های خود در خصوص افزایش قیمت بنزین پرداخت و گفت: با افزایش قیمت بنزین در سال 1397 در مجلس نمایندگان مخالفت کردم و اگر اصلاح قیمت می توانست منجر به مصرف بهینه منابع شود تا به حال این کار انجام شده بود. در ماده 12 قانون حمایت از تولید مقرر شده است که اگر فردی پس انداز کند، به او پاداش داده می شود. از نظر تکنولوژی چرا باید از امکانات قدیمی استفاده کنیم؟ دانشگاه ها و محققان در تلاشند تا علم را به فناوری برای بهبود شاخص های انرژی تبدیل کنند. چرا از رانندگان برای گرفتن تاکسی جدید حمایت نمی کنند؟ این به بهبود بهره وری کمک می کند.

وی افزود: طبق آمار 7 درصد گاز کشور در همان مرحله تولید در کوره های زباله سوز سوزانده می شود که باعث آلودگی نیز می شود. این منابع زمانی که بخواهیم آنها را اصلاح کنیم به دست مصرف کننده نمی رسد. وقتی در اقتصاد ثبات داشته باشیم، می توانیم تغییرات قیمتی را در بازار تحمیل کنیم. مردم بخش کوچکی از منابع را مصرف می کنند. اگر در روستایی کانال آب را تعمیر کنیم برای آن روستا تولید و اشتغال ایجاد می کنیم. تولید را لغو کردیم و یارانه نقدی به مردم پرداخت کردیم. بهره وری در اقتصاد باید افزایش یابد.

حسین صمصامی، کارشناس اقتصادی و عضو شورای اسلامی، با ذکر مثالی واژه یارانه پنهان را توضیح داد و گفت: اگر بخواهم با مثالی این موضوع را توضیح دهم می توانم به بنزین اشاره کنم. اکنون بنزین به مبلغ ریال عرضه می شود. اگر فرض کنیم قیمت جهانی بنزین بر اساس دلار محاسبه شود، این تفاوت قیمت حمایت پنهان محسوب می شود. یعنی دولت به ازای هر لیتر بنزینی که مردم مصرف می کنند 66 هزار تومان ضرر می کند.

وی افزود: بحث ما این است که آنچه شکاف بین فقیر و غنی را افزایش می دهد نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی است. نرخ ارز روی سفره های مردم تاثیر گذاشته است. بیش از 85 درصد مواد اولیه تولید کالاهای سرمایه ای با نصف نرخ تولید می شود که باعث تورم تا 45 درصد می شود. از یک طرف مردم از تورم رنج می برند، از طرف دیگر می گویند یارانه پنهان می دهیم. یارانه پنهان در اصل مالیات پنهانی است که از مردم گرفته می شود. یک کارگر برای خرید خانه باید چند سال کار کند؟

صمصامی در پاسخ به این سوال که آیا انرژی در ایران ارزان است، گفت: نمی توان گفت انرژی ارزان و دستمزد و حقوق مناسب است. همانطور که بنزین و گاز با قیمت جهانی محاسبه می شود، ما باید سایر متغیرها را نیز بررسی کنیم. اگر بگوییم انرژی ارزان است، نیروی کار حقوق و مزایای کمی دارد. وقتی در مورد قیمت بحث می کنیم، باید قیمت نسبی را محاسبه کنیم. قضاوت در مورد ارزان بودن یا هزینه باید با سایر مولفه ها مطابقت داشته باشد.

وی افزود: فراوانی منابع یک مزیت برای کشور است. در این صورت آن منبع باید ارزانتر از سایر کالاها باشد. از سال 2009 که هدف گذاری حمایت اجرا شد، گفتیم که منابع باید عادلانه توزیع شود. عمده مصرف انرژی مربوط به بخش صنعت است. در شرایط فعلی ایران نمی تواند بر متغیرهای غیر قیمتی تاثیر بگذارد. در سال های اولیه اجازه افزایش قیمت را نمی دادیم. چون نهاده های تولید یارانه تولید داشت، اما زمانی که تحریم ها علیه ما اعمال شد، به یکباره ارز بالا رفت و کالاها گران شد.

الصمصامی افزود: افزایش قیمت انرژی بر هزینه های تولید و مصرف کننده تاثیر می گذارد. فکر می کردیم اگر قیمت حامل های انرژی افزایش پیدا کند، می توانیم مقداری را جمع آوری کنیم و عادلانه بین مردم توزیع کنیم. اما نمی دانستیم وقتی قیمت ها را افزایش می دهیم نمی توانیم گرانی سایر کالاها و خدمات را با یارانه جبران کنیم. ما به نام عدالت قیمت حامل های انرژی را افزایش دادیم اما روش نتیجه معکوس داد. در نتیجه فقرا فقیرتر شدند و این شکاف بیشتر شد.

وی به مسیر درست برای حمایت اشاره کرد و گفت: در بحث مصرف انرژی دو مسیر داریم. طبق آمار جهانی مردم ما انرژی را هدر نمی دهند. اولین چیزی که در بحث سوخت مطرح می شود، قاچاق ۲۵ میلیون لیتری در روز به دلیل ارزانی سوخت است. در حالی که قیمت سوخت در اکثر کشورهای منطقه متفاوت است، قاچاق نمی شود. در شرایط فعلی نمی توانیم با قیمت بازی کنیم. زیرا با افزایش قیمت سوخت، تورم افزایش می یابد و این باعث افزایش قیمت کالاها می شود و ما در این چرخه می مانیم. در حال حاضر، راه حل های قیمت گذاری کار نمی کند. ما باید بازاری منعطف داشته باشیم که بتواند راه حل ارائه دهد.