بیش از متخصصان برای مهاجرت از کشور نسبت به پزشکان عمومی

در آخرین تحولات جامعه پزشکی، تمایل متخصصان به مهاجرت بیشتر از پزشکان عمومی بوده است. این در حالی است که تولید پزشک پس از دوره کرونا و محدودیت های سفر دو برابر شده است. این تعداد بین 6 تا 10 هزار پزشک متغیر است. این بلاتکلیفی به دلیل عدم انتشار آمار از سوی نهادهای رسمی است.

تعداد پزشکان و پرستارانی که سال گذشته از کشور خارج شدند از مرز 10 هزار نفر گذشت، پیش از آن خروج و مهاجرت پزشکان در رده پزشکان عمومی در سطح بالاتری قرار داشت، اما اکنون متخصصان گوی سبقت را ربودند و تعداد گردش های آنها افزایش یافت. و میانگین سنی شرکت کنندگان نیز افزایش یافت. در عین حال کرسی های تخصصی که برای آن می جنگیدند، سال گذشته خالی ماندند. یعنی تا 5-10 سال آینده به زور پرورش متوقف می شود و خروجی کارشناسی نخواهیم داشت. از سال گذشته رئیس سازمان نظام پزشکی کشور اعلام کرده بود که تا 5 سال دیگر دیگر متخصص قلب و اطفال در کشور نخواهیم داشت، اما تعدادی از پزشکان به «دنیای اقتصاد» گفته‌اند که وضعیت شهرها و شهرهای کوچک در شهرها در حال حاضر از نظر تعداد و توزیع نیروی متخصص بد هستند و این نگران کننده است.

هفته گذشته دکتر منصور جعفری نمین، رئیس شورای هماهنگی نظام پزشکی کشور از مهاجرت بیش از 800 ماما به خارج از کشور در سال گذشته خبر داد. جامعه پزشکی یکی از مهم ترین دلایل این مهاجرت را مسائل اقتصادی می داند به همین دلیل از دولت و مجلس خواسته است تا با ایجاد اشتغال و درآمد مناسب و ایجاد امنیت شغلی از خروج این سرمایه های ملی جلوگیری کنند.

البته او معتقد است که جایگاه واقعی ماماها در اجرای طرح پزشک خانواده و تیم سلامت خانواده دیده نشده است. رئیس شورای هماهنگی نظام پزشکی کشور نیز مانند سایر گروه های پزشکی معتقد است مشکلات اقتصادی ریشه در مهاجرت پزشکان دارد و باید حقوق و قیمت تمام شده تفکیک شود، اما این موضوع در قانون مصوب تعرفه های پزشکی دیده نمی شود. و به همین دلیل سازمان نظام پزشکی کشور مخالفت صریح خود را با تعرفه ابلاغی اعلام کرده و این موضوع از سوی دولت و مجلس برای اصلاح تعرفه در حال پیگیری است.

قبل از مهاجرت متخصصان از پزشکان عمومی

همه زمینه ها برای مهاجرت قابل اجرا نیستند. در واقع کشور میزبان اهمیتی نمی دهد و مورد استقبال قرار نمی گیرد. در مورد پزشکی، اگر میزبانان آمریکایی و اروپایی از آنها استقبال می کردند، هرگز نتوانستند جایگاهی را که در ایران داشتند پیدا کنند. به همین دلیل تمایل متخصصان به مهاجرت کمتر بود. به خصوص که باید دوره تخصصی جدید را می گذراندند و این سوال برای همه سنین مناسب نیست. یعنی وقتی فردی باید به دنبال کسب درآمد به خصوص مهاجر باشد، باید دروس عمومی و تخصصی را مجدد بگذراند.

اما مهاجرت پرستاران، ماماها و پزشکان عمومی از قبل در بازار وجود داشت. موضوع گذراندن دوره زبان و اخذ دیپلم آن چندان سخت و دور از دسترس پزشکان نبود اما در سال های اخیر شرایط میزبان و مهمان تغییر کرده است. همه‌گیری کووید-19، نابودی پرسنل بهداشتی و درمانی در سراسر جهان، باعث شده است که آغوش این گروه را بپذیرند و حتی شرایط مساعدی را برای آنها در نظر بگیرند. در عین حال شرایط اقتصادی و عدم استقبال از این طرف باعث شد تا پزشکان از این فرصت قدردانی کرده و از آن استقبال کنند.

آخرین آمار رسمی منتشر شده مربوط به سال 2018 و همزمان با آغاز اپیدمی کرونا است. مهاجرت سه هزار نفر در آن سال ثبت شد. این عددی است که دو هفته پیش دکتر پاکمهر نماینده مجلس نیز اعلام کرده و نسبت به آن ابراز نگرانی کرده است. دکتر رضا لاری پور سخنگوی سازمان نظام پزشکی کشور در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» ضمن اینکه ارائه تمامی اعداد و ارقام در خصوص مهاجرت پزشکان را محرمانه و فاش نمی کند، اما تعداد آزادسازی ها را می داند. تا دو برابر این اعداد باشد.

یک متخصص پزشکی که ترجیح می دهد نامش فاش نشود می گوید: آمار مهاجرت تا پایان سال 2018 برابر با سه هزار پزشک بوده است. در سال 1400 معادل 5000 پزشک مهاجرت کرده اند. یعنی تا پایان سال 1400 در مجموع 8000 پزشک مهاجرت کردند. به گفته وی، با محاسبه مهاجرت جامعه پرستاری، این تعداد از 10 هزار نفر خواهد گذشت. وی با بیان اینکه روند رو به افزایش مهاجرت پزشکان از سال 1398 آغاز شده است، گفت: در حوزه پزشکی و پزشکان تحت پوشش سازمان نظام پزشکی کشور، مهاجرت پرسنل پزشکی نسبت به سال 1397 که سال است. قبل از کرونا، شاهد افزایش بی سابقه کیفری بودیم. خارجی یا در وضعیت خوب، حداقل دو برابر بوده ایم. با این وضعیت می توان پیش بینی کرد که اگر سال 2018 پایه باشد حدود 6000 نفر و اگر سال 1400 باشد حدود 10000 پزشک در سال گذشته مهاجرت کرده یا شهرت خوبی کسب کرده اند.

به گفته وی دلیل رکود مهاجرت در سال های 1998 تا 1401 عدم پذیرش مهاجرت از سوی بسیاری از کشورها و کاهش سفر بوده است اما با باز شدن فضا مجددا مهاجرت افزایش یافته است. این افزایش مربوط به سال گذشته است.

لاری پور دلایل مهاجرت پزشکان را بیش از هر چیز اقتصادی می داند و در کنار این مشکلات دیگر را اینگونه بیان می کند: «عدم امکان بکارگیری بسیاری از فارغ التحصیلان پزشکی در جای مناسب. برخی از این افراد به دلیل نبود شغل مناسب در کشور تصمیم به ترک می گیرند. همچنین نبود امکانات و انگیزه‌های لازم برای بقا و نگهداری کادر پزشکی در کشور از دیگر دلایل این مهاجرت است.

به گفته وی، ارائه امکانات فراوان و تسهیلات دسترسی آسان در کشورهای مختلف جهان به ویژه برای جذب نخبگان ایرانی از دیگر عوامل تسهیل کننده است. به طوری که قبلاً آزمایش و نمره آزمایش را می خواستند، اما بسیاری از کشورها هنگام پذیرش پزشکان این نمره را سرکوب کردند. همچنین، ساده کردن بوروکراسی اداری پیچیده قبلی موضوعی است که مهاجرت را تسهیل کرده است. هزینه تحصیل و آموزش یک پزشک عمومی حدود 80000 تا 100000 دلار است. این هزینه قبلاً در ایران پرداخت شده است و اکنون در دوره برداشت، سایر کشورها می توانند با ایجاد شرایط برای به کارگیری کارشناسان ایرانی، آنها را جذب کنند. البته لاری پور خاطرنشان می کند که نرخ خروج از جامعه پزشکی در عین اینکه رقم قابل توجهی است، در مقایسه با برخی از رشته های مهندسی دانشگاه های درجه یک کشور، عدد پایینی است. در حال حاضر 15000 دستیار در کشور خدمت می کنند و سالانه نزدیک به 9000 دانشجوی پزشکی وارد دانشگاه های کشورمان می شوند. در عین حال با شیب ملایم کشور را ترک می کنند.

افزایش سن مهاجرت و حرفه ای ها

مسائل نگران کننده شامل افزایش میانگین سنی مهاجران و تغییر نسبت پزشکان عمومی به متخصصان است.

دکتر لاری پور می گوید: «به محض اینکه فردی فارغ التحصیل شود، روند مهاجرت او آغاز می شود. در سال های اخیر میانگین سنی خروجی ها از کشور زیر 35 سال بوده و این میانگین رو به افزایش بوده است. این تغییر به این معناست که بسیاری از پزشکانی که در داخل کشور ثبات اشتغال داشتند، به دلیل برهم خوردن این ثبات و یا داشتن رتبه و جایگاهی که در داخل کشور استحقاق آن را داشتند، جذب کشورهای دیگر شده اند و یا در سایر کشورها سمت هایی برای خود ایجاد کرده اند. به گفته دکتر “میم”، این افراد کسانی هستند که ذخیره مالی مطمئنی برای مهاجرت دارند و در عین حال می توانند موقعیت حرفه ای خود را با درآمد مناسب و قابل قبول در کشور دیگری اشغال کنند. مسئله مهاجرت و آن موج فزاینده طبیعتاً نگران‌کننده است، اما مهم‌ترین سؤال، تخلیه نخبگان و گروه‌هایی است که حضور و فعالیت‌شان با سلامت مردم مرتبط است.

سخنگوی سازمان نظام پزشکی می گوید: نگرانی ما برای آینده این است که وضعیت سلامت مردم تغییر نکند و با درمان بی کیفیت مواجه نشوند یا از سوی دیگر گرفتار شرایطی متفاوت با وضعیت فعلی نباشیم. خود مختاری که در آن تمام اقدامات درمانی در داخل انجام شود، در آینده نه چندان دور باید از این پزشکان ایرانی در کشورهای دیگر استفاده کنیم.