به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری ای بی اس نیوز ، بانک جهانی در گزارشی از وضعیت فقر در ایران نوشت: روندهای اخیر در ایران نشان دهنده پیشرفت در کاهش فقر و بهبود نابرابری درآمدی است. بین سالهای 1399 تا 1401، نرخ فقر با 6.85 دلار آمریکا در روز، 7.4 درصد کاهش یافت و تقریباً 6.1 میلیون ایرانی را به بالای خط فقر رساند. بر اساس خط فقر با درآمد متوسط تا پایین 3.65 دلار آمریکا در روز، فقر از 6.05 درصد به 3.8 درصد کاهش یافته است. نابرابری درآمدی اندازه گیری شده با شاخص جینی نیز اندکی بهبود یافت و از 35.8 به 34.8 کاهش یافت.
رشد مصرف فراگیر، ناشی از افزایش درآمد حاصل از دستمزد و خوداشتغالی، به کاهش سطح فقر کمک کرده است. برنامه های اجتماعی، از جمله کمک های نقدی موقت و مستمری، نقش مهمی در کاهش فقر، به ویژه در سال 1401 و پس از آن ایفا کردند.
بهبود وضعیت فقر در سالهای اخیر در حالی رخ داد که 9.5 میلیون نفر دیگر بین سالهای 1390 تا 1399 در فقر فرو رفتند – که معادل 6.85 دلار آمریکا در روز از نظر برابری قدرت خرید در سال 2017 تعیین شد – و نرخ فقر 19.7 درصد کاهش یافت. در سال 2011 به 29.1 درصد در سال 2020 افزایش یافت.
* ایران تنها کشور شفاف خاورمیانه از نظر بودجه خانوار است
ایران تنها کشوری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است که هر ساله دادههای بررسی بودجه خانوار با کیفیت بالا را جمعآوری میکند و آن را عمومی میکند. با دادههای جدیدتر بررسی خانوارها، این تحلیل همچنین سریهای زمانی ایران از سال 2020 تا 2022 را پوشش میدهد، دورهای که در آن اقتصاد ایران از سرگیری رشد و کاهش فقر متناظر را تجربه کرد.
شکل 1؛ سیر تحول خط فقر 1391-1401
* کاهش چشمگیر فقر در سال 1401 به سطح 1397
داده های جدید نظرسنجی خانوارها کاهش قابل توجهی در سطح فقر را نشان می دهد. احیای اقتصادی 1399-1401 منجر به کاهش چشمگیر فقر شد. در سال 1401، نرخ فقر 21.9 درصد بود، نزدیک به درصد فقر در سال 2017.
تا پایان سال 2022، درصد افراد زیر خط فقر با درآمد متوسط صعودی 6.85 دلار آمریکا در روز در مجموع 7.4 واحد درصد کاهش یافته و تقریباً 6.1 میلیون ایرانی از خط فقر بالاتر رفته اند. درصد خط فقر متوسط به پایین با استاندارد 3.65 دلار آمریکا طی دو سال 2.25 درصد کاهش یافته است، یعنی 0.8 میلیون ایرانی از فقر خارج می شوند.
* شکاف درآمدی ایران کمتر شده است
نابرابری درآمدی که با شاخص جینی اندازه گیری شد، از 35.8 به 34.8 افزایش یافت. این درصد نسبت به دهه قبل، زمانی که شاهد افزایش جزئی در نابرابری درآمدی بودیم، بهبود جزئی را نشان میدهد – با افزایش شاخص جینی از 35.5 در سال 2011 به 36.7 در سال 2020.
شکل 2: ضریب جینی، 1401-1399
*کاهش فقر بین سالهای 2020 تا 2022 عمدتاً به دلیل افزایش مصرف بوده است
پویایی های فقر اخیر عمدتاً ناشی از رشد مصرف فراگیر است. بین سال های 2020 تا 2022، کاهش سطح فقر در ایران عمدتاً به دلیل افزایش قابل توجه رشد مصرف بوده است. توزیع مجدد درآمد از ثروتمندترین افراد به فقیرترین افراد فقط به میزان اندکی به کاهش فقر کمک کرده است. از سال 2011 تا 2020، فقیرترین اقشار جمعیت در دوران رکود بیشترین ضربه را خوردند و کمترین رشد را در دوره های رشد اقتصادی تجربه کردند. این روند طی دوره بعدی، از سال 2020 تا 2022 معکوس شد. در این دوره آخر، کل جمعیت رشد مصرف مثبتی را تجربه کردند، اما رشد مصرف 60 درصد ثروتمندترین ها از 40 درصد فقیرترین آنها بیشتر شد. این امر عمدتاً با افزایش نسبتاً بزرگتر مصرف در میان دهکهای فقیر توضیح داده میشود که این تغییرات در مصرف سرانه با روند کاهش نابرابری در داخل کشور مطابقت دارد.
روندهای کلان اقتصاد ایران و سطوح فقر در سال های اخیر به شدت همسو بوده اند. بین نرخ رشد واقعی تولید ناخالص داخلی (شامل بخشهای نفتی و غیرنفتی) و نرخ فقر با استفاده از معیار فقر 6.85 دلاری PPP در سال 2017، کاهش قابل توجهی از فقر در طول سال 1400 وجود دارد که مطابق با افزایش 4.4 درصدی است. در تولید ناخالص داخلی سرانه واقعی این روند کاهش فقر در سال 1401 ادامه یافت و در این دوره شاهد افزایش 4 درصدی تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه و 2/3 درصدی در تولید ناخالص داخلی غیرنفتی بودیم که نشان دهنده تأثیر مثبت رشد اقتصادی بر کاهش فقر در ایران است.
افزایش درآمد دستمزد، خوداشتغالی و افزایش یارانه های اجتماعی از جمله عوامل کاهش اخیر سطح فقر است. همانطور که تشخیص فقر اخیر در ایران تایید می کند، نوسانات درآمد عاملی تعیین کننده در نوسانات فقر است. کاهش فقر بین سالهای 2020 و 2021 عمدتاً به افزایش درآمد حاصل از دستمزد، خوداشتغالی و حقوق بازنشستگی نسبت داده میشود. در سال 2021-2022، افزایش جریان نقدی عامل اصلی کاهش فقر بود. این یارانه های اضافی فقر را 3.6 درصد کاهش داد. بدون آنها، نرخ فقر به سختی کاهش می یافت. این افزایش مشاهده شده در داده ها احتمالاً منعکس کننده افزایش پرداخت های دولت به خانوارهای فقیر ایرانی است. این اقدام به منظور کاهش اثرات کاهش نرخ ارز «ترجیحی» (42000 ریال) صورت گرفت که پیش از این برای تثبیت هزینه های واردات کالاهای ضروری مانند غذا، دارو و تجهیزات پزشکی انجام می شد.
*بانک جهانی: شبکه تامین اجتماعی ایران ظرفیت حمایت از مردم را دارد
نظام حمایت اجتماعی ایران دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. اصلاحات هدفمندسازی یارانه ها در سال 2011 نشان دهنده یک تغییر عمده از یارانه های تعمیم یافته به نقل و انتقالات نقدی هدفمند بود که در ابتدا به کاهش فقر کمک کرد. با این حال، اثربخشی این برنامه به دلیل ادامه تحریم ها و افزایش تورم کاهش یافته است که قدرت خرید کمک های نقدی را کاهش داده است. در پاسخ، دولت این برنامه را برای هدف قرار دادن بهتر افراد نیازمند تنظیم کرد، از جمله ارائه یارانه های حمایتی معیشتی در کنار کاهش یارانه بنزین در سال 2019. شبکه تامین اجتماعی ایران، که شامل کمک های نقدی و سیستم بازنشستگی است، ثابت کرده است که می تواند حمایت کند. جمعیت، که به ویژه در طول همه گیری کووید-19، زمانی که دولت بسته نجات بزرگی را برای حمایت از خانوارها و مشاغل اجرا کرد، مشهود بود.
بررسی خانوارها سه دسته از کمکهای اجتماعی را شناسایی میکند: کمکهای نقدی معمولی، مستمریها، و گروهی متفرقه که شامل کمکهای نقدی موقت، بورسیهها و کمکهای خیریه است. دریافتهای مستمری از سال 1399 تا 1401 ثابت ماند، اما کمکهای نقدی منظم – جدا از کاهش جزئی در سال 1401 – پیوسته افزایش یافت، اما ارزش واقعی آنها به دلیل تورم کاهش یافت.
نمودار 3: ترکیب درآمد خانوار از محل یارانه های اجتماعی، به تفکیک دهک
*وابستگی دو دهک بالا به مستمری و دو دهک پایین به کمک های نقدی
در مورد استفاده از برنامه های اجتماعی، ثروتمندترین خانوارها عمدتاً به مستمری و فقیرترین خانوارها به یارانه نقدی وابسته هستند. دو دهک بالا بیشتر متکی به حقوق بازنشستگی – که با تورم تعدیل می شود – هستند و در نتیجه قدرت خرید خود را حفظ می کنند، برعکس، دو دهک پایینی بیشتر به کمک های نقدی متکی هستند. این شگفت انگیز است؛ در سال 2022، تعداد فزایندهای از خانوارهای فقیر به کمکهای نقدی موقت متکی بودند که کمک قابل توجهی به کاهش فقر در آن سال داشت.
ارزش پرداختی های فوق در سال 1401 افزایش یافت که این افزایش در راستای پرداخت های جبرانی دولت در پی حذف نرخ ارز «ممتاز» بود. پس از بازگرداندن تحریمهای آمریکا در سال 2018، دولت ایران برای واردات کالاهای اساسی مانند گندم و دارو، نرخ ارز «ترجیحی» را 42000 ریال (4200 تومان) تعیین کرد که بالاتر از نرخ ارز در بازار آزاد است. 120000 و تا 300000 ریال) کمتر بود. در سال 2022، در مواجهه با کمبود ارز خارجی، دولت به نرخهای ترجیحی برخی از اقلام غذایی پایان داد و در عوض به صورت نقدی برای کاهش خسارات رفاهی بالقوه پرداخت کرد، اقدامی که دولت پیشبینی کرده بود 9 میلیارد دلار صرفهجویی کند.
absnews+
