به گزارش اختازنیوز، سهم هر ایرانی از درآمد نفتی در سال 1401 نزدیک به نیمی از سهم ایرانیان از درآمد نفتی سال 86 است. همچنین درآمد سرانه نفتی ایرانیان در سال گذشته حدود 34 درصد کمتر از سال های پس از برجام برآورد شده است. .
تغییرات 16 ساله سهم هر ایرانی از پول نفت
درآمدهای نفتی طی چند سال گذشته همواره دستخوش نوسانات زیادی بوده است، بنابراین سهم هر ایرانی از پول نفت طی 16 سال گذشته تغییرات قابل توجهی داشته است.
درآمد سرانه نفت برای ایرانیان در سال 1986 به اوج خود رسید و بررسی ها نشان می دهد که حتی در سال های پس از توافق برجام که بخش نفت و گاز رونق قابل توجهی را تجربه کرد، سهم هر ایرانی از پول نفت هنوز بسیار متفاوت است. از هر درآمد نفتی ایران در سال 86 نرسید. این نشان دهنده درآمدهای نفتی فراوان در نیمه دوم دهه 1380 است.
بررسی ها نشان می دهد در سال های 1997 و 1998 پس از خروج آمریکا از برجام، درآمد نفتی کشور کاهش چشمگیری داشته است، هرچند وضعیت درآمدهای نفتی در سال گذشته نسبت به سال 1998 اندکی بهبود یافته است، اما سهم هر ایرانی از پول نفت در سال 1401 حدودا است. 34 درصد کمتر از سال 96. همچنین سهم واقعی هر ایرانی از پول نفت در سال 1401 نزدیک به 47 درصد کمتر از سال 86 است که اوج درآمدهای نفتی ایران است.
تحریم ها و قیمت های بین المللی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر درآمدهای نفتی کشور و رشد بخش نفت و گاز هستند. در این گزارش، نوسانات بخش نفت و همچنین سهم هر ایرانی از درآمد نفتی طی 16 سال گذشته بررسی شده است. ارقام این گزارش واقعی بوده و اثر تورم (بر اساس سال مرجع 2019) استخراج شده است.
آخرین تصویر از اقتصاد ایران در سال 1401
بر اساس آخرین آمار رسمی منتشر شده از وضعیت تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی در پاییز سال گذشته 2.8 درصد بوده است، به عبارت دیگر حجم واقعی اقتصاد ایران در پاییز 1401 نسبت به سال گذشته 2.8 درصد افزایش داشته است. به همین فصل پارسال همچنین رشد اقتصادی بدون احتساب نفت و گاز در پاییز 1.6 درصد بود. این واقعیت که رشد کل اقتصادی بالاتر از رشد اقتصادی برآورد شده بدون نفت است نشان می دهد که بخش نفت و گاز از رونق بیشتری نسبت به سایر بخش ها برخوردار است.
بررسی ها نشان می دهد که رشد اقتصادی بخش کشاورزی در سال گذشته منفی بوده و میانگین رشد این بخش در سه فصل نخست سال گذشته کمتر از 4 درصد برآورد شده است. این در حالی است که رشد بخش صنعت در سال 1401 با نرخ مثبت 5 درصدی ثبت شد. رشد بخش خدمات نیز در سال گذشته حدود 2.5 درصد بود. البته نرخ رشد این بخش در تابستان و پاییز نسبت به بهار کاهش چشمگیری داشته است.
اما بیشترین رشد اقتصادی ثبت شده در پاییز 1401 متعلق به بخش نفت و گاز است. رشد این بخش در پاییز گذشته بیش از 10 درصد برآورد شد. بررسی ها نشان می دهد که رشد بخش نفت در فصول اخیر روندی صعودی داشته و در پاییز به 10.7 درصد در مقایسه با 1 درصد در بهار رسیده است. در نتیجه یکی از دلایل اصلی رشد اقتصادی مثبت در سال گذشته همین طلای سیاه بود.
درآمد نفت در 16 سال گذشته
از آنجایی که درآمدهای نفتی توسط عوامل برون زا مانند تحریم ها و قیمت جهانی نفت تعیین می شود، رشد اقتصادی و حجم بخش نفت و گاز همواره در سال های اخیر دارای نوسان بوده است. با نوسان درآمدهای نفتی، سهم هر ایرانی از پول نفت نیز تغییرات عمده ای داشته است. بنابراین درآمد نفتی و سرانه درآمد نفتی ایرانیان در 16 سال گذشته را می توان به پنج دوره تقسیم کرد.
مرحله اول؛ افزایش قیمت جهانی نفت در دهه 1980
در نیمه دوم دهه 1980 قیمت جهانی نفت بسیار افزایش یافت، بنابراین درآمد نفتی کشور افزایش زیادی یافت. درآمد نفتی کشور در سال 2018 بالغ بر 181 هزار میلیارد تومان برآورد شده است که این بالاترین حجم واقعی بخش نفت و گاز در دهه های گذشته کشور است. طبیعتاً سرانه درآمد نفتی ایرانیان نیز در سال جاری در اوج خود قرار دارد، بر اساس محاسبات انجام شده در سال 86، سهم هر ایرانی از پول نفت و گاز 2.5 میلیون تومان بوده است، تحقیقات نشان می دهد که سهم واقعی ایرانی ها هرگز نخواهد بود. از درآمدهای نفتی در سال های بعد به این رقم برسد.
پس از سال 86 درآمدهای نفتی کشور اندکی کاهش یافت، اما تقریباً در همین محدوده بود و در سال 90 حجم واقعی نفت و گاز به 170 هزار میلیارد تومان رسید.
فاز دوم؛ شروع تحریم ها و کاهش درآمدهای نفتی
با شروع تحریم ها در اوایل دهه 90، حجم واقعی بخش نفت و گاز از 170 هزار میلیارد تومان در سال 90 به 123 هزار میلیارد تومان کاهش یافت. یعنی درآمدهای نفتی کشور در یک سال نزدیک به 50 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است.
طبیعتاً با کاهش حجم اقتصادی بخش نفت، سهم هر ایرانی از درآمد نفتی نیز کاهش یافته است. بررسی ها نشان می دهد در سال 91 درآمد سرانه نفتی ایرانی ها 28 درصد کاهش یافته است. این روند نزولی درآمدهای نفتی تا سال 94 ادامه داشت و علاوه بر شروع تحریم ها، کاهش قیمت جهانی نفت نیز در کاهش درآمدهای نفتی در این مدت تاثیر داشت.
مرحله سوم؛ برجام و افزایش فروش نفت
با توافق برجام در سال 94، آثار این توافق در سال 95 در اقتصاد کشور نمایان شد تا جایی که کل رشد اقتصادی در سال 95 تا 14 درصد به ثبت رسید. همانطور که انتظار می رفت، بخش نفت یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی بوده است، به طوری که رشد حجمی بخش نفت و گاز در سال 95 حدود 36 درصد بوده است. در نتیجه، درآمد سرانه نفتی ایرانیان نیز در سال 95 به میزان 35 درصد افزایش یافته است. با وجود این افزایش، حتی با برجام، سهم هر ایرانی از درآمد نفتی در سال 95 حدود 25 درصد کمتر از سهم ایرانیان از پول نفت در سال 86 بوده است. روند صعودی این بخش در سال 96 ادامه یافت.
مرحله چهارم؛ ترامپ آمد
اوایل سال 1997 بود که ترامپ دستور خروج آمریکا از برجام را امضا کرد و اقتصاد ایران با مشکلات زیادی مواجه شد. رشد اقتصادی امسال نزدیک به منفی 5 درصد بوده است و همانطور که پیش بینی می شد، بخش نفت در بین سایر بخش ها افت بیشتری را تجربه کرد، حجم واقعی نفت در سال 97 منفی 13 درصد ثبت شد. این روند نزولی در سال 1998 نیز تکرار شد.
محاسبات نشان می دهد که تنها در دو سال سهم هر ایرانی از پول نفت در سال 98 نسبت به سال 96، 45 درصد کاهش داشته است. این سقوط حتی شدیدتر از سال 1991 بود.
آخرین مرحله؛ بهبود نسبی درآمد نفت با آمدن بایدن
در زمستان 1999 بود که بایدن به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده روی کار آمد. حدس زده می شد که با آمدن یک دموکرات برای کار در آمریکا، فشاری از ایران برداشته می شود. این اتفاق تا حدودی رخ داد به طوری که طبق آمارهای رسمی، رشد اقتصادی بخش نفت و گاز در زمستان 1999 دقیقاً با آمدن بایدن 32 درصد ثبت شد. این روند صعودی که از سال 1378 آغاز شد و تا سال 1401 با شیب بسیار ملایمی ادامه یافت.
با وجود اینکه وضعیت درآمد نفتی طی دو سال گذشته نسبت به سال 1377 اندکی بهبود یافته است، اما سهم هر ایرانی از پول نفت در سال 1401 حدود 34 درصد کمتر از سال 96 است. حتی می توان گفت که درآمد سرانه نفتی ایرانیان در سال گذشته 47 بوده است. درصد کمتر از پیک نفت ایران در سال 1986 است. به عبارت دیگر سهم واقعی هر ایرانی از پول نفت در سال 1401 تقریباً نصف سال 86 است.
نفت در اقتصاد ایران ناجی یا طاعون
از دهه 1930 نفت همواره یکی از معضلات اصلی کشور و اقتصاد بوده است. در طول 70 سال گذشته این منبع طبیعی استراتژیک هم به نفع کشور بوده و هم مشکلاتی را ایجاد کرده است که یکی از بزرگترین آنها پدیده بیماری هلندی در اقتصاد است.
وابستگی بودجه و هزینه های جاری کشور به درآمدهای نفتی نیز یکی از مشکلاتی است که در کشور وجود دارد. با توجه به اینکه درآمد نفت به صورت برون زا تعیین می شود و به شدت تحت تاثیر عواملی مانند تحریم ها و قیمت نفت است، با تغییر این عوامل درآمدهای مالی دولت نیز دچار نوسان می شود و دولت برای تامین هزینه های خود با کسری مواجه می شود. در این صورت دولت به ناچار راه هایی را برای پوشش هزینه های خود پیدا می کند که باعث تحریک متغیرهای پولی و احتمالاً تورم می شود.
از سوی دیگر دولت ایران یکی از منابع اصلی تامین ارز است و منبع اصلی تامین ارز توسط دولت درآمدهای نفتی است. زمانی که درآمدهای ارزی کاهش یابد، با کمبود ارز در کشور مواجه خواهیم شد. با توجه به حجم بالای نقدینگی در اقتصاد ایران، این اختلال در عرضه ارز منجر به جهش قیمت ارز و احتمالاً تورم خواهد شد.
تا حد امکان باید پول نفت را از مشکلات جاری کشور جدا کرد، مثلاً وابستگی به بودجه و هزینه های جاری را تا حد امکان کاهش داد. بخش عمده ای از درآمدهای پولی و نفتی باید در امور زیربنایی و توسعه سرمایه گذاری شود.
