نقش محصولات دیم در امنیت غذایی کشور

کشاورزی دیم در ایران نیز سابقه ای چند هزار ساله دارد. تحقیقات در مورد محصولات دیم در ایران از سال 1309 با جمع آوری توده های گندم بومی آغاز شد. فعالیت های تحقیقاتی مربوط به محصولات دیم تا سال 1370 در پژوهشکده اصلاح و تهیه گیاهان و بذر و در سال 1371 با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی دیم (ICARDA)، پژوهشکده کشاورزی دیم انجام شد. در 5 ایستگاه اصلی و 9 ایستگاه فرعی فعالیت می کند. در مناطق سرد، گرمسیری، نیمه سرد و معتدل کشاورزی از جمله غلات (گندم نان، گندم دوروم، جو و تریتیکاله)، حبوبات (نخود و عدس)، دانه های روغنی آغاز شد. (کلزا، آفتابگردان و گلرنگ) و علوفه. ایستگاه سرارود کرمانشاه اولین و یکی از مهمترین ایستگاه های بارشی کشور است. واحدهای تحقیقاتی این موسسه تحقیقات لازم را در خصوص مشکلات موجود کشور در کشاورزی دیم در چهار بخش غلات، حبوبات، دانه‌های روغنی و علوفه در حوزه‌های نژادی و زراعی انجام داده و نتایج را به دستگاه‌های اجرایی و تصمیم‌گیری ارائه می‌کنند. – مراکز ساخت .

به گفته فارمک عزیز کریمی، مدیرکل دفتر غلات و کالاهای وزارت جهاد کشاورزی و دبیر طرح جهش تولید دیم ایران، سطح زمین قابل کشت در دیم در کشور در حال حاضر 9 میلیون است. هكتاري كه سالانه 6 ميليون هكتار آن كشت مي شود و بقيه به صورت آيش رها مي شود و در حال حاضر بيش از 80 درصد محصول سالانه ديم كشور را گندم يا جو تشكيل مي دهد كه بايد به آنها تنوع داد و محصولات جديدي مانند لوبيا، نخود، عدس، علوفه از خانواده یونجه و حتی گیاهان دانه روغنی مانند کلزا، کاملینا، گلرنگ و گیاهان دارویی حتی باید وارد شود تا بتوان تنوع محصولات را بهبود بخشید و حتی در این شرایط به حفظ خاک و بهبود مواد آلی فیزیکی و شیمیایی آن کمک کرد. از ماده و خاک
مالچ پاشی

علاوه بر این، استفاده صحیح از این نوع روش های کشت مانند مالچ پاشی، شامل پوشاندن خاک اطراف گیاه با لایه ای از مواد آلی مانند کاه یا برگ است که به حفظ رطوبت خاک و سرکوب علف های هرز کمک می کند. خاک ورزی عمیق که در آن خاک برای نفوذ و نگهداری بهتر آب شل می شود. کاشت با فاصله از بوته‌ها و گیاهان برای کاهش رقابت برای آب و در نهایت انتخاب محصولات مناسب برای دیم مانند گوجه‌فرنگی، زیتون، گندم، جو، ذرت، نخود، کلزا، گلرنگ که طبیعتاً با کشت دیم سازگاری بیشتری دارد، می‌تواند مفید باشد. برداشت و این محصول را اقتصادی و سودآور می کند.

سال هاست که بسیاری از کشورها از جمله کشورهای در حال توسعه برای خودکفایی به این روش سنتی روی آورده اند. کشورهایی مانند هند و ترکیه گام های موثری در این راستا برداشته اند. هند از نظر ارزش تولید محصولات کشاورزی دیم رتبه اول را در جهان دارد و 40 درصد غذای جمعیت هند با جمعیتی حدود یک و نیم میلیارد نفر از آب باران کشاورزی تامین می شود. استرالیا نیز که میانگین بارندگی آن در برخی مناطق مشابه ایران و حدود 200 تا 400 میلی متر در سال است، از دهه 1980 با خشکسالی های متوالی دست و پنجه نرم می کند تا آب را حفظ کند، مواد عالی خاک را حفظ کند. بهره مندی از آب سبز یا آب باران اقدامات خاصی در زمینه دیم و کشاورزی حفاظتی بدون خاک انجام داده است.
اما تاریخچه این روش کشاورزی، مخصوص کشت محصولات در مناطق خشکسالی و کم بارندگی، به 11 هزار سال پیش در بین النهرین باز می گردد، جایی که ابتدا اهلی شدن گندم و گندم صورت گرفت. این نوع کشاورزی در آسیای غربی، مدیترانه و شمال آفریقا رونق داشت و چینی ها از 8000 سال پیش به این روش کشاورزی می کردند.

محصولات دیم نقش ویژه ای در امنیت غذایی کشور دارند و مزارع دیم معیشت بسیاری از مردم را تامین می کند و نسبت به کشاورزی سنتی دارای مزایایی است که از جمله آنها ترویج کشاورزی پایدار است زیرا نیاز به مصرف کمتر آب دارد. در نتیجه، برای مناطقی که منابع آبی محدود و خشکسالی دارند، گزینه جذابی است. این نوع صرفه جویی در آب، کشاورزی دیم را به یک عمل دوستدار محیط زیست تبدیل می کند. علاوه بر این، در کشت دیم، به دلیل تنش آبی، ریشه‌ها عمیق‌تر، پیچیده‌تر و قوی‌تر می‌شوند که این امر باعث می‌شود تا مواد مغذی به نحو احسن از خاک استخراج شود و محصولات به‌دست‌آمده از کوچک‌تر بودن خوش طعم‌تر و با کیفیت‌تر باشند.

کشت دیم – گوجه فرنگی

اگرچه بسیاری از محصولات زراعی در کشاورزی دیم رشد می‌کنند، اما چالش‌ها در طول این فرآیند باقی می‌مانند. از جمله اینکه هر گیاه به فضای بیشتری نیاز دارد و ریشه ها باید عمیق تر و گسترده تر شوند تا رطوبت پیدا کنند. مورد دوم این است که استفاده ضعیف از شیوه های کشاورزی دیم می تواند فاجعه آمیز باشد و منجر به فرسایش خاک شود. به همین دلیل، مزارع آیش در چرخه تناوب زراعی مهم هستند. علاوه بر این، کالاهای خشک هزینه واحد بالاتری دارند و گاهی اوقات ممکن است برداشت برای برخی از کشاورزان سودآور نباشد. در نهایت، اگرچه محصولات دیم مغذی تر و متراکم تر هستند، اما متقاعد کردن مشتریان برای خرید آنها به دلیل عدم جذابیت بصری و اندازه کوچکتر آنها نسبت به محصولات سنتی دشوار است.
در حال حاضر کشورمان در مسیر کشت دیم با چالش های زیادی از جمله برنامه ریزی صحیح و نظارت بر اجرای آن توسط مسئولان، حمایت از کشاورزان و تولیدکنندگان برای افزایش مشارکت، تنوع بذرهای با کیفیت و تناوب زراعی، رعایت تاریخ کاشت مواجه است. در زمان بارندگی موثر، آموزش صحیح کشاورزان، مقدار بذر مصرفی در واحد سطح، عمق کاشت، اقتصادی بودن کشت دیم، رعایت روش کشت، استفاده از کودهای شیمیایی و … به نظر متخصصان این حوزه و با الگو گرفتن از کشورهای مرفه می‌توان امنیت را در عین خودکفایی تضمین کرد. غذا و اشتغال پایدار به بالاترین سطح جهانی رسیده است.