جنگ ایران و آذربایجان متوقف شده است

رویکرد جمهوری آذربایجان در مبدأ وقایع قفقاز جنوبی و معماری جدیدی که در حال شکل گیری است به چند عامل اشاره دارد. اولا، روسیه به عنوان حافظ نظم موجود در قفقاز، درگیر جنگ اوکراین است و این روزها نمی تواند نقش اصلی خود را ایفا کند. بنابراین جمهوری آذربایجان به عنوان بخشی پیروز در جنگ دوم قره باغ کوهستانی این تصور را دارد که در غیاب روسیه می تواند امتیاز بیشتری کسب کند. شاهد بودیم که آذربایجان در هفته های اخیر روستاهای بیشتری را که در قره باغ کوهستانی نیستند اشغال کرده است و روسیه نیز واکنش خاصی نشان نداده است. این در حالی است که روسیه به عنوان متحد ارمنستان در سازمان امنیت جمعی در جنگ 2020 اعلام کرده است که در صورت گسترش دامنه تجاوز به خاک ارمنستان یعنی ارمنستان وارد خواهد شد.

عامل مهم دیگری که در تحلیل های ملی به آن توجه نمی شود، تشکیل اتحاد سه جانبه جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه است و کاتالیزور این رابطه ترکیه است. در این بین می بینیم که نیکول پاشینیان، رئیس دولت و نخست وزیر ارمنستان، واکنش خاصی به وقایع قفقاز جنوبی نشان نمی دهد. در واقع وقتی صحبت از ایجاد کریدور می شود، رئیس کشوری که زمین هایش اشغال شده است واکنشی نشان نمی دهد، حتی اگر ما در ایران به این موضوع خیلی حساس باشیم. یعنی پاشینیان که یک شخصیت بسیار غربگرا است به هر طریقی می خواهد مرزهایش را با ترکیه و آذربایجان باز کند و از این طریق به آنها امتیاز می دهد. علاوه بر این، ملاحظات ایران را در این فرآیند رتبه بندی لحاظ نمی کند.

اسرائیل و روابط نزدیک باکو و تل آویو چقدر در دامن زدن به تنش موثر است؟

در واقع یکی دیگر از عواملی که می خواستم به آن اشاره کنم همین عامل رژیم صهیونیستی است. این رژیم در حال افزایش نفوذ خود در قفقاز جنوبی است و از زمان حضور خود در قفقاز جنوبی اهداف متعددی را دنبال کرده است. نکته قابل تامل دیگر این است که این روزها بارها در اخبار به گوش می رسد که جمهوری آذربایجان سفارت خود را در تل آویو بازگشایی کرده است. اما باید در نظر داشت که در سال 2020 و در بحبوحه جنگ قره باغ، ارمنستان سفارت خود را در اسرائیل افتتاح کرد. افتتاح سفارت جمهوری آذربایجان و ارمنستان در تل آویو فاصله چندانی با یکدیگر ندارد و این نشان دهنده گسترش روابط و حضور رژیم صهیونیستی در قفقاز جنوبی است. البته حضور اسرائیل به این مناطق محدود نمی شود و پیش از این در آسیای مرکزی نیز حضور داشت. در این زمینه باید توجه داشت که یکی از اهداف رژیم اسرائیل از حضور در این مناطق نزدیک شدن به ایران و تهدید ایران در مرزهایش است. در چنین شرایطی طبیعی است که تنش میان ایران و آذربایجان به نفع رژیم صهیونیستی باشد.

نقش ترکیه در تحولات اخیر بین تهران و باکو را چگونه ارزیابی می کنید؟

برای بررسی نقش ترکیه باید به متغیر برگزاری انتخابات در این کشور در ماه های آینده توجه کرد. ترکیه که از یک سو درگیر انتخابات است و از سوی دیگر متحد اصلی جمهوری آذربایجان در ابعاد نظامی و اقتصادی، ترکیه است. این در حالی است که ترکیه نمی خواهد فضای انتخاباتی آن تحت تأثیر مسائل قفقاز جنوبی قرار گیرد. چرا که در نظرسنجی ها، آقای قلیچدار اوغلو از طرف هفت حزب مخالف اردوغان، آرای بیشتری از رئیس جمهور حاکم دارد. بنابراین در حال حاضر تمام توجه اردوغان معطوف به انتخابات است و فضایی برای ورود به بحران جدید در منطقه قفقاز ندارد. الهام علی اف نیز متوجه این مشکل شد. در عین حال شرایط را در نظر بگیرید که اگر یکی از رقبای اردوغان قدرت را در دست بگیرد، در این صورت همان قدرتی را که اردوغان به علی اف در باکو داده بود، خرج می کند؟

در شرایطی که ایران باید تقریباً به تنهایی از این بحران خارج شود، برای تامین منافع خود چه سیاستی را باید در دستور کار قرار دهیم؟

ما باید به نظم روسیه در قفقاز کمک کنیم. به عبارت دیگر، نباید اجازه دهیم نظم ایجاد شده توسط روسیه که حافظ نظم امنیتی در قفقاز بوده است، برهم بخورد. یعنی هر چه این نظم بیشتر به هم بخورد، بازیگران خارجی در این منطقه بیشتر ظاهر می‌شوند، حضور ناتو در قفقاز جنوبی جدی‌تر می‌شود و ممکن است کشورهایی مانند چین، هند و عربستان نیز در این منطقه بیفتند. منطقه

در شرایطی که اخیرا عکس ها و فیلم هایی از خروج نیروهای حافظ صلح روسی از منطقه قره باغ منتشر شده است و روسیه نیز به شدت درگیر جنگ اوکراین است و در واقع نقش آن در منطقه قفقاز به شدت کاهش یافته است، چگونه می توان ایران نظم روسیه را در آنجا بدون نقش مؤثر مسکو ادامه می دهد؟

ببینید ما در جاهای مختلف به عنوان متحد روسیه شناخته می شویم و امروز می توانیم از این اتحاد استفاده کنیم. در خبرها آمده بود که در اولین دیدار آقای امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه با سرگئی لاوروف همتای روس خود در مسکو سال گذشته، لاوروف گفته بود که در طول 30 سال گذشته، قفقاز جنوبی هرگز یکی از موضوعات مذاکرات وزارت امور خارجه روسیه با همکاران ایرانی آنها بوده است. یعنی ما 30 سال قفقاز را تنها گذاشتیم و هرگز به روسیه نگفتیم که می خواهیم در این منطقه شرکت کنیم. اکنون که روسیه در اوکراین درگیری دارد و می‌خواهد حوزه‌های خود را حفظ کند، ایران می‌تواند از مسکو خواسته یا امتیازاتی از این کشور بگیرد. در واقع، امروز می‌توانیم روی توافقی با روسیه در سایر مناطق قفقاز برای تضمین ثبات نظم روسیه در قفقاز حساب کنیم.

سیاست اعلام شده جمهوری اسلامی ایران این است که مرزهای ایران با این منطقه مملو از حادثه و دستخوش تغییر نباشد. بنابراین یکی از اقدامات جدی که تهران باید در دستور کار قرار دهد استفاده از فشار و لابی گری خود در ارمنستان به نفع روسیه است. این بدان معناست که دولت امروزی که در ارمنستان کار می کند به دنبال فرصت هایی برای ارتباط سریع با غرب و دور شدن از روسیه است. اتفاقا یکی از دلایل چراغ سبز روسیه برای ورود جمهوری آذربایجان به جنگ قره باغ کوهستانی در سال 2020 همین موضوع بود. پاشینیان در حال دور شدن از روسیه و نزدیک شدن به غرب بود و روسیه برای جلب توجه دولت ارمنستان به آذربایجان چراغ سبز نشان داد. در عین حال جناح مخالف آقای پاشینیان روس ها هستند، یعنی کسانی که در 30 سال گذشته با روسیه کار کرده اند و از متحدان روسیه و پوتین هستند. با در نظر گرفتن همه عناصر، ما باید به بازگرداندن نظم روسیه در قفقاز کمک کنیم.

آیا گزینه نظامی و جنگ ایران و جمهوری آذربایجان را در این شرایط ممکن می دانید؟

این احتمال نزدیک به صفر است. چون ایران و آذربایجان متوجه شده اند که یک سری پیوندهایی دارند که قابل تغییر نیست. اقتصاد جمهوری نخجوان بسیار وابسته به ایران است و تامین گاز، نفت و ترافیک آن از ایران می گذرد. از طرفی تردد زمینی ایران با روسیه اغلب از آذربایجان می گذرد و تهران نیز از این موضوع آگاه است. از این رو در روزهای اخیر امیر عبداللهیان و آذری دو روز متوالی گفتگوی تلفنی صریح داشتند و طرفین بر این مشکل واقف هستند که تنش نباید از حدی بالاتر برود. البته اگر اتفاق غیرمنتظره و غیرمنتظره ای رخ دهد ممکن است به گزینه نظامی منتهی شود اما با توجه به تحولات اخیر این گزینه تقریبا غیرممکن است و مشکل را از طریق دیپلماتیک حل می کنند.